De Vanceboro Bridge Bomaanslag

Inleiding: Franz Von Papen & Werner Horn; schaker en pion

Onlangs stuitte ik in een oud boek (1) van 1919 op een opmerkelijk verhaal over een Duitse Luitenant, die in begin februari 1915 een half geslaagde bomaanslag pleegt op een spoorbrug over een grensrivier tussen de Verenigde Staten en Canada. Ook al staat de bekentenis van de dader, Werner Horn, deels in het boek te lezen, de naam van zijn opdrachtgever zal Horn blijven verzwijgen. Na wat verder zoeken vond ik ook de naam van Horn’s opdrachtgever, Franz von Papen, een van de aangeklaagden van het latere Neurenberg Proces in 1946.

In een Grote Oorlog als de Eerste Wereldoorlog  is Horn’s aanslag op de brug uiteraard slechts een bescheiden wapenfeit. Toch vermoed ik dat dit relatief onbekende verhaal, dat de geschiedenis is ingegaan als de “Vanceboro International Bridge Bombing”, nog interessante kanten kent. Het is onder andere een spionageverhaal over hoe in een groter plan een sluwe schaker zijn naïeve pion offert.  

Beknopte situatieschets Canada en de Verenigde Staten in 1915

Als geheugenopfrisser wil ik de lezer eraan herinneren, dat in 1915 Canada in oorlog was met de Centrale Staten, en dus ook met Duitsland. De Verenigde Staten waren tijdens de Grote Oorlog in 1915 nog steeds neutraal. (2) Omdat de Verenigde Staten in 1915 nog niet in oorlog zijn, is het voor Duitse staatsburgers niet moeilijk om zich vrijelijk door de Verenigde Staten te bewegen. Ondanks die neutraliteit vormden de Verenigde Staten voor Canada wel een belangrijk aanvoerland voor de import van allerlei grondstoffen en oorlogsmaterieel! Het transport ging in die tijd nog vaak en veel via de spoorwegen.

De Schaker: Hauptmann Franz von Papen

Iemand die zich al in 1914 zorgen maakt over die Amerikaanse export naar Canada, is de militaire attaché van de Duitse ambassade in Washington, Hauptmann Franz von Papen. Samen met Karl Boy-Ed en Heinrich Albert bouwt von Papen in New York een spionagenetwerk op, dat zich aanvankelijk richt op het kweken van een anti-Amerikaanse sfeer in Mexico (3), en op het vervalsen van paspoorten, waarmee de Duitse reservisten met een valse nationaliteit door de Engelse blokkade heen hun vaderland weer kunnen bereiken. Von Papen’s spionagenetwerk houdt zich ook bezig met sabotage van spoorwegen en goederenopslagplaatsen.

Von Papen richt in Connecticut een bedrijf op, de “Bridgeport Projectile Company”. Dit bedrijf dient als dekmantel voor de spionageactiviteiten. Het bedrijf houdt nauwlettend de productiecapaciteit van de Amerikaanse industrie in de gaten. Op het gebied van voor de oorlog belangrijke goederen plaatst de “Bridgeport Projectile Company” bij allerlei bedrijven bestellingen om een zodanige overbelasting te veroorzaken dat de productiecapaciteit van oorlogsmateriaal, bestemd voor de Entente-landen, ernstig in de problemen zou kunnen komen. Zo probeert von Papen’s company in Amerika de gehele voorraad tolueen, een grondstof voor de springstof, TNT, op te kopen om te bereiken dat het voor de V.S. uiteindelijk onmogelijk zal worden om nog zelf TNT te kunnen produceren.

De export van oorlogsmaterieel naar Canada baart von Papen nog het meeste zorg. Bovendien houden de Duitsers er rekening mee, dat Japan nog ooit troepen zou kunnen aanvoeren naar Europa via Canada en later mogelijk via de V.S. Daarom ontplooit hij het plan om verscheidene spoorlijnen te saboteren langs de Amerikaans-Canadese grens. Voor een van die sabotageacties zal von Papen zijn pion, Werner Horn, aanwerven.

De Pion: Werner Horn vertrekt uit Guatemala

In Augustus 1914 ontvangt de 37-jarige koffieplanter, Werner Horn, in Guatemala een oproep om zich voor actieve dienst in zijn vaderland, Duitsland, te melden. Tevergeefs probeert Horn,  die een Reserve Luitenant in het Duitse Keizerlijke Leger is, om vanuit Guatemala naar Duitsland te reizen. Na een half jaar van veel omzwervingen door Zuid Amerika en door de Verenigde Staten komt Werner Horn op 26 december 1914 aan in New Orleans.(4) Omdat het Horn alsmaar niet lukt om terug te keren naar Duitsland, ontvangt hij een telegram van de Duitse ambassade om zich dan maar te melden bij de Duitse consul in New York.

Von Papen strikt Werner Horn

Naar Horn later zelf stelt in zijn bekentenis, heeft hij op 1 of 2 januari 1915 in  het Duitse consulaat een onderhoud met de militair attaché van de Duitse ambassade, Hauptmann von Papen.(5) Horn vraagt Von Papen of hij hem kan helpen met een terugreis naar het vaderland. Von Papen kan Horn hiermee niet helpen. Wel kan von Papen hem goed gebruiken op een ander front; voor zijn spoorweg-sabotage-plannen langs de Canadese grens. Von Papen vertelt Horn over het plan om de spoorbrug over de grensrivier, de St. Croix River, bij het Amerikaanse grensdorpje Vanceboro te saboteren. Von Papen voert aan dat dit een daad van grote moed is, en hij benadrukt dat er bij deze actie geen slachtoffers hoeven te vallen. Maar de schaker, von Papen, hoeft geen moeite te doen om zijn pion, Horn, te rekruteren voor deze sabotagetaak. Door al dat vergeefse gereis over de Amerikaanse continenten is Horn behoorlijk gefrustreerd geraakt. Horn loopt ook nog eens over van vaderlandsliefde, en hij staat eigenlijk te trappelen om met een actie zijn strijdbaarheid te tonen. Von Papen belooft Horn voor zijn sabotageactie 700 dollar te betalen en draagt hem op om voorlopig in het Ariette Hotel op Staten Island te verblijven.

Werner Horn arriveert in Vanceboro

Op 29 januari 1915 stapt Werner Horn in New York op de trein naar Boston. Zijn bagage bestaat uit twee koffers; een koffer bevat persoonlijke bezittingen en Horn’s legeruniform, de andere koffer is gevuld met 80 pond dynamiet. Vanuit Boston gaat de trein via Portland, Maine, noordwaarts naar Horn’s eindpunt, waar hij op 30 januari aankomt in het grensplaatsje Vanceboro.

Horn verkent de Vanceboro-brug

Terwijl Horn zich in zijn kamer installeert, waarschuwen de drie inwoners de plaatselijke “U.S. Immigration Inspector”, dat er een vreemdeling is aangekomen, die zich nogal zonderling gedraagt. De volgende dag gaat Horn verder met de verkenning van de omgeving van de brug. Bij terugkeer in het hotel blijkt de Immigration Inspector Horn op te wachten. Hij vraagt hem wat hij te zoeken heeft in Vanceboro. Horn speldt de Inspector op de mouw dat hij een Deen is, “Olaf Hoorn” genaamd, die vanuit New York en Boston is afgereisd om ergens in de omgeving land te kopen. Horn maakt een nogal kinderlijke indruk op de inspecteur, die verder niets verdachts aan hem opmerkt. De komende twee dagen zal Horn zich gedeisd houden en verder onopvallend het treinverkeer over de spoorbrug bestuderen.

2 Februari 1915 - Bomaanslag op de Vanceboro Bridge

Op maandag 1 februari is het koud in Vanceboro; het is 34 graden onder nul! Op maandagavond betaalt Horn de hotelrekening met het verhaal dat hij de avondtrein naar Boston wil halen. Met een grote sigaar in zijn mond en met zijn grote koffer vol met dynamiet wandelt hij op zijn gemak het hotel uit.

In de buurt van de brug kleedt Horn zich om in zijn Duitse uniform. In het geval dat hij gevangen zou genomen worden, hoopt hij als officier krijgsgevangene behandeld  te worden en niet als een spion. (6)

Met veel moeite weet Horn in de bittere koude met zijn explosieve vracht maar moeizaam de vijandelijke kant van de brug, de Canadese kant, te bereiken. Op het moment dat hij dan eindelijk een lont van 55 minuten met zijn sigaar wil aansteken, wordt hij verrast door onverwachts aandenderende treinen. Het treintijdenschema, dat von Papen hem had meegeven, blijkt niet te kloppen. Met enig gevoel voor verantwoordelijkheid bedenkt Horn zich dat hij niet de opdracht heeft om slachtoffers te maken, maar slechts om materiële schade toe te brengen. Vermoedelijk houdt hij er ook rekening mee, dat hij gepakt zal kunnen worden. In dat geval zou hem alleen materiële schade te verwijten zijn. Hij besluit dan ook om de lont in te korten tot drie minuten en met enig risico voor eigen leven de laatste trein af te wachten alvorens de explosieve lading te ontsteken om zo het risico op slachtoffers in de treinen te beperken.

Om tien over één in de nacht laat de door kou bevangen Horn zijn lading exploderen. Door de explosie springen alle ruiten van het dorp Vanceboro en de Canadese dorpjes aan de overkant van de rivier, St. Croix en McAdam, tegelijkertijd kapot. De bewoners van Vanceboro, St. Croix en McAdam zitten nu plotseling in hun bitter koude huizen, waar de wind vrijelijk naar binnen blaast.

Horn keert terug naar zijn hotel

Horn’s handen zijn zodanig bevroren dat hij zich gedwongen voelt om zich toch weer met een smoes bij het hotel te melden. De hoteleigenaar helpt hem nog zijn handen geleidelijk op te warmen door deze met sneeuw in te wrijven. Maar uiteraard is ook de hoteleigenaar de luide knal van de explosie niet ontgaan. Zijn hotel kent ook gebroken ruiten. Hij vind het gedrag van zijn gast van de afgelopen dagen ook buitengewoon zonderling. Daarnaast vindt hij het vreemd dat zijn gast eigenlijk al vertrokken zou zijn naar Boston, en daarom combineert hij Horn’s verdachte gedrag met de explosie. De hoteleigenaar geeft Horn’s aanwezigheid door aan de spoorwegautoriteiten. Die leggen het treinverkeer onmiddellijk stil.

Bij het ochtendlicht blijkt de brug op sommige delen sterk verbogen te zijn. Het treinverkeer zal een aantal dagen plat liggen vanwege reparatiewerkzaamheden, maar toch valt de schade alleszins mee. Na een week is treinverkeer over de herstelde brug alweer mogelijk.

Horn’s arrestatie

De volgende dag arriveren de Deputy Sheriff van Vanceboro en twee Canadese politieagenten in het hotel, waar Horn weer verblijft. Zij arresteren hem zonder enig verzet en zij besluiten hem voorlopig maar gevangen te houden in het hotel. Er is een juridisch probleem voor de politie-agenten: de bomaanslag heeft plaats gevonden op Canadees grondgebied. Op Amerikaans grondgebied is er alleen maar sprake van massale glasschade en zou men slechts een aanklacht wegens ernstig vandalisme tegen hem kunnen inbrengen.

De bewoners van Vanceboro krijgen al snel lucht van de gevangenschap van Horn in het Exchange Hotel. Zij organiseren al een lynchparty om hem te straffen voor de koude in hun huizen.

Horn’s Bekentenis

Horn legt een uitgebreide bekentenis af, maar hij verzwijgt hardnekkig de ware identiteit van “Tommy”, zijn opdrachtgever. In zijn laatste woorden van zijn bekentenis verklaart Horn:

 “Ik verzeker op mijn eer van Duits officier dat de voorgaande verklaringen waar zijn, behalve die over “Tommy”; dat ik de nitroglycerine (sic) niet zelf gekocht heb, maar dat ik die in New York heb gekregen en dat ik die meenam in mijn koffer. Ik kan niet zeggen van wie ik het gekregen heb.”  (1)

Horn’s vonnis 

Op 2 maart 1915 wordt Horn in Boston, Massachusetts, in staat van beschuldiging gesteld voor zijn misdrijf in de Verenigde Staten: het illegaal vervoeren van verboden explosieven in een gewone passagierstrein. Een “Federal Grand Jury” acht Horn schuldig en hij wordt veroordeeld tot 18 maanden gevangenisstraf en een boete van 1.000 dollar. 

Horn wordt krankzinnig verklaard

Na zijn straf te hebben uitgezeten wordt Horn overgeleverd aan de Canadese autoriteiten. In Canada, in de staat New Brunswick, wordt hij voor het opblazen van de brug veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf. Na een jaar of twee gevangenisstraf verklaren de Canadese gevangenisartsen Horn krankzinnig. Op 21 juni 1921 sturen zij hem naar huis, naar Duitsland. Niemand heeft daarna ooit nog iets over Horn’s verdere verloop van zijn leven vernomen.  De pion, Horn, verdwijnt in de vergetelheid van de geschiedenis; zelfs zijn overlijdensdatum is niet bekend.

De schaker, Von Papen, het land uitgezet

Maar eind 1915 is de rol van de militair attaché in de Verenigde Staten wel uitgespeeld. De bomaanslag op de Vanceboro-brug is lang niet de enige bomaanslag op een spoorweg. De FBI vermoedt al langer de betrokkenheid van von Papen bij deze georganiseerde aanslagen op spoorwegen, spoorknooppunten, en goederenopslagplaatsen. Ook de andere activiteiten van von Papen zijn een doorn in het oog van de Amerikaanse autoriteiten. Op 28 december 1915 verklaren de Amerikaanse autoriteiten von Papen tot “persona non grata”, en zetten zij von Papen het land uit.(7)

Von Papen “ontmoet” de Engelse Marine

Op weg naar Duitsland veronderstelt de militaire attaché dat hij onder bescherming staat van zijn diplomatieke onschendbaarheid en dat dit tevens geldt voor zijn bagage. Bij het passeren van de blokkade door de Engelse Marine, denken de Engelsen daar geheel anders over. De militair attaché mag dan wel diplomatieke onschendbaarheid genieten, maar dat geldt niet voor zijn bagage. Von Papen’s bagage wordt in beslag genomen. In zijn koffers blijken stapels aan geheime documenten te zitten, rekeningen, kasboeken, en allerlei andere gegevens, op grond waarvan de agenten van het Duitse spionagenetwerk zijn te traceren. Dat uitpluizen van von Papen’s documenten zou later in de Verenigde Staten nog tot een golf aan arrestaties van Duitse agenten leiden.

Na zijn terugkeer in Duitsland onderscheidt Kaiser Wilhelm von Papen met het IJzeren Kruis. Von Papen wordt als bataljonscommandant naar het Westelijk Front gestuurd en later naar Turkije om in 1918 de oorlog te verlaten als Luitenant Kolonel.

Zoals wij nu achteraf weten, zal de schaker later nog succesvol carrière maken, terwijl zijn pion verkommert in een onbekend krankzinnigengesticht met een onbekend einde.

Pierre

Bronnen

New York Times, diverse internetwebsites, en Wikipedia Lemma’s in de Duitse en Engelse taal.

(1) George Barton: “Celebrated Spies And Famous Mysteries Of The Great War”. Boston, 1919.

(2) De Verenigde Staten verklaarden Duitsland de oorlog op 6 april 1917.

(3) De Duitse Ambassade in Washington fungeerde tegelijkertijd als de Duitse Ambassade voor Mexico. Von Papen’s taak was de Mexicaanse Revolutie (1910-1920) te observeren en te trachten een pro-Duitse en anti-Amerikaanse houding te bevorderen.

(4) Horn’s omzwervingen zijn in meer detail te vinden in dit lemma van Wikipedia.

(5) Sommige bronnen stellen, dat het onderhoud heeft plaats gevonden in de ambassade in Washington.

(6) Hoe sappig dit onderdeel van het verhaal ook is, toch past hier enige voorzichtigheid. Er is maar een bron, die het omkleden in uniform meldt en dat is Wikipedia. De oorspronkelijke bron van Wikipedia is niet meer te traceren. Bovendien zou de ernstig bevroren Horn zich na de aanslag weer moeten hebben omkleden in zijn burgerkostuum. Lees ook dit Engelstalige artikel.

(7) Wanneer von Papen allang weer velig thuis is, zal hij in april 1916 in de Verenigde Staten in staat van beschuldiging gesteld worden voor deelname aan een samenzwering om het Welland kanaal op te blazen, dat in Canada het Erie-meer vebindt met het Ontario-meer. Tevens wordt van Papen beschuldigd van het plannen van het opblazen van de munitieopslagplaats van Black Tom Island in de haven van New York. Deze “Black Tom Island Explosion”, een aanslag op een belangrijke opslagplaats voor wapentransport naar Europa vond plaats op 30 juli 1916. Wat betreft dit laatste feit heeft Von Papen altijd zijn betrokkenheid ontkent.

* Dit artikel is opgenomen in mijn E-boek, verschenen in 2018,

"De Geheime Oorlog van Capitaine Ladoux - De Franse Contraspionage tijdens de Grote Oorlog"

Geprint op papier: formaat A5, 320 pagina's, 139 afbeeldingen, 79 voetnoten, vermelding van voornaamste bronnen. Prijs: 15 Euro. Schrijf een e-mail naar pierregrandeguerre@hotmail.nl . Retour ontvangt u een e-mail met mijn IBAN-rekening .