Weber's boek over Hitler tijdens de Grote Oorlog

Wie mij hier langer volgt, weet dat ik nogal wat plaatsen heb bezocht, waar Hitler’s List Regiment vertoefde tijdens zijn verblijf aan het Westelijke Front. Ik bezocht niet alleen de Belgische Bayernwald-loopgraven en het Franse dorp, Fromelles, maar ook locaties uit Hitler’s Naziperiode, zoals het paradeveld van het Luitpold-stadion, bekend uit Leni Riefenstahls “Triumph des Willens”, van het de “Reichsparteitag Gelände”, het RijksPartijdag terrein in Neurenberg, waar ik het niet kon nalaten even op zijn betonnen spreekgestoelte te staan.

In Nederland en enige andere landen in Europa is recent een vertaling verschenen van een nu al spraakmakend, Engels boek van Thomas Weber, “Adolf Hitler en de Eerste Wereldoorlog – Het ware verhaal”. (1) Die kritische voorpublicaties in de gedrukte media en zelfs op de Nederlandse radio wekten niet alleen mijn nieuwsgierigheid, maar wekten tegelijkertijd vooral ook mijn scepsis ten opzichte van de conclusies, die ik in deze voorpublicaties las. Die voorpublicaties, waarin geschiedkundige wetenschappers zich tegelijkertijd zowel kritisch als lovend uitlieten, vormden voor mij aanleiding genoeg om het boek te lezen. Door de komst van Thomas Weber zelf op 24 maart jongstleden naar het Goethe Institut in Amsterdam om een lezing te geven, moest ik van mijzelf mijn lezing van het boek versnellen. Sceptisch begon ik aan mijn leeservaring, maar ik ben toch enthousiast geëindigd.

Zoals de schrijver tijdens zijn lezing in Amsterdam heeft aangegeven, draait de kern van zijn boek om de interessante vraag of Gefreiter Hitler zijn antisemitisme al heeft ontwikkeld tijdens zijn dienst in het List Regiment. Mijn scepsis over Weber’s conclusie dat Hitler slechts een “Etappenschwein” zou zijn zonder bijzondere verdienste, maakte mij nog nieuwsgieriger naar zijn boek, omdat ik altijd, weliswaar kritisch, open wil staan voor nieuwe inzichten. Zo had ik ook andere vragen over Weber’s boek, waarop ik hoopte een bevredigend antwoord te vinden, zoals onder andere; waarom heeft het niet bijzonder moedige “Etappenschwein”, Hitler, dan toch zijn twee IJzeren Kruizen verdiend, en waarom is Hitler nooit bevorderd tot een hogere rang dan korporaal of liever nog soldaat eerste klas?

Inderdaad zijn er sinds 1958 al minstens 40 biografieën verschenen over Hitler, zoals die van Allan Bullock uit 1958 en het meer recente, prijzenswaardige werk uit 1999 van Ian Kershaw. (2 )Maar over die periode dat Hitler deel uit maakte van het Beierse Reserve Infanterie Regiment 16, zijn al deze historici nogal beknopt. Bullock heeft zelfs de neiging om toch maar de in de prille Nazi-tijd ontwikkelde mythologisering van Gefreiter Hitler te volgen. Kershaw's meesterwerk, het eerste deel van zijn Hitler biografie, “Hoogmoed”, gaat ook helaas betrekkelijk beknopt in op Hitler’s periode aan het Westelijk Front. Wat betreft de bepaling van de juiste locaties, is Kershaw ook niet helemaal correct, zo heb ik mogen merken tijdens mijn reizen langs het Westelijk Front.

Regimentsgeschiedenis van B.R.I.R. 16.

Weber’s vlot leesbare boek is in deze reeks biografieën zonder meer uniek, omdat hij zich concentreert vooral op die periode van ‘14-‘18, die de andere historici slechts beknopt behandelden. (3) Een ander aspect dat Weber’s boek uniek maakt, is het feit dat hij zijn onderwerp benadert vanuit grondig onderzoek naar alle andere leden van het List Regiment en hoe zij Hitler als soldaat hebben ervaren. Daarmee is Weber’s boek niet alleen een biografie van Hitler geworden, maar vormt zijn boek tegelijkertijd ook een regimentsgeschiedenis van het Beierse Reserve Infanterie Regiment 16! Hoe u zelf later na uw leeservaring over Weber’s conclusies over A.H. ook zal denken, eens of niet eens, alleen al vanuit de invalshoek van de regimentsgeschiedenis van B.R.I.R. 16 is het boek onbetwist indrukwekkend te noemen.

Niet alleen de getuigenissen van bekende Hitler vrienden zoals Max Amann, heeft Weber uitgeplozen, maar vooral ook getuigenissen van in vergetelheid geraakte  regimentsleden, zoals de Joodse officier, Leutnant Hugo Gutmann, die Hitler heeft voorgedragen voor zijn tweede IJzeren Kruis. Zoals Weber ook in zijn lezing naar voren heeft gebracht, vormde de in de Nazitijd verzwegen, Hugo Gutmann, de spil voor zijn onderzoek naar de vraag of Hitler zijn antisemitisme al ontwikkelde aan het front. Omwille van de beknoptheid en vanwege het feit dat u zelf maar Weber’s steekhoudende argumenten moet lezen, wil ik u slechts vertellen, dat Weber tot de conclusie komt dat Hitler zijn antisemitisme pas na de Grote Oorlog heeft ontwikkeld. Weber durft daarvoor geen exact tijdstip of een exacte gebeurtenis in 1919 aan te geven.(4)

Mythevorming van de moedige soldaat.

Het imago van een buitengewoon moedige “Meldeganger Hitler”, zoals de mythevorming van de Nazi-lectuur ons dit beeld heeft geschapen, en dat ook later door veel gerenommeerde historici is overgenomen, klopt volgens Weber helemaal niet. Ook ik, als eenvoudig en nederig lezer,  verkeerde altijd in de veronderstelling dat een ordonnans aan het front een bijzonder gevaarlijke taak was. Maar voor het risico van de te onderscheiden soorten ordonnansen maakt Weber een belangrijk onderscheid tussen bataljonsordonnansen en regimentsordonnansen. Bataljonsordonnansen hadden wel die gevaarlijke taak om tot in de eerste linies te kruipen om de berichten door te geven. Regimentsordonnansen, zoals Hitler, gingen slechts op en neer van het regimentshoofdkwartier naar het bataljonshoofdkwartier. In vergelijking met de omstandigheden van de gewone soldaten in de loopgraven en de bataljonsordonnansen hadden regimentsordonnansen, zo betoogt Weber, een relatief gemakkelijk leventje op een relatief veiliger afstand met veel minder risico en minder blootstelling aan gevaar, en met betere huisvesting en betere voeding. Kortom: Hitler stond weliswaar bloot aan oorlogsgeweld, maar in vergelijking met de mannen in de loopgraven had Hitler het een stuk gemakkelijker. Daarom vind ik het ook vermakelijk dat Weber in een voetnoot beleefd maar beslist afrekent met gerenommeerde historici, zoals Kershaw en Keegan, die de traditie van dit ingeprente imago van de gevaarlijke taak van Meldeganger Hitler klakkeloos hebben voortgezet.(5) Voer voor historici dus!

IJzeren Kruis Eerste Klasse.

Volgens Weber had “Etappenschwein” Hitler zijn decoraties eigenlijk meer te danken aan de collectieve uitgave op dezelfde dag van tientallen onderscheidingen aan mannen van het List Regiment en zijn goede contacten met een aantal stafofficieren van het Regimentshoofdkwartier. De mythe van de moedige verdienste van Hitler’s (tweede) IJzeren Kruis Eerste Klasse, prikt Weber genadeloos door. Een fraai stukje van Nazi-geschiedvervalsing: Hitler was weliswaar op 31 mei 1918 als een van de vele B.R.I.R. 16 mannen aanwezig nabij Vézaponin, maar de aan hem toegedichte heldenrol bij de gevangenneming van 12 Franse soldaten bij de brug werd in werkelijkheid gespeeld door de later verzwegen Joodse officier, Leutnant Hugo Gutmann, zoals een brief van de toenmalige regimentscommandant, Anton von Tubeuf, later bevestigde!

Nu mag ik door Weber enigszins overtuigd zijn van de betrekkelijkheid van Hitler’s soldatenmoed, op mijn vraag waarom Hitler nooit bevorderd is tot een hogere rang, kan ook Weber mij helaas geen afdoende antwoord geven. Weber stelt dat zijn officieren altijd tevreden waren over Hitler’s uitvoering van hun opdrachten. Maar zijn karaktereigenschappen, dat hij een “Einzelganger” was, die ook absoluut niet meer deed dan hem werd opgedragen, en die daarom verder niet uitblonk door vermeende leiderschapskwaliteiten, zorgden ervoor dat hij bij promoties telkens weer onderaan de lijst terecht kwam en voor bevordering afviel. Het feit, dat Hitler een Oostenrijker was, heeft volgens Weber tijdens zijn lezing geen rol gespeeld. Hitler was immers geboren op de Oostenrijks-Beierse grens en voor zijn Beierse kameraden vormde zijn afkomst volstrekt geen bezwaar.

Al lezend, zult u gemerkt hebben dat ik al mijn scepsis ten aanzien van Weber’s conclusies ben kwijtgeraakt. Voor wie niet zozeer geïnteresseerd is in Weber’s stellingen, maar slechts wel de droge feiten wil weten omtrent Hitler’s aanwezigheid of uitsluitend de aanwezigheid van het List Regiment aan het Westelijk Front, vormt Weber’s boek zondermeer op zichzelf al een aanrader. Wie de discussie onder geschiedkundige wetenschappers volgt, mag Weber’s veelbesproken visie eigenlijk niet missen. Of u het later eens zal zijn met Weber’s baanbrekende visie op Gefreiter Hitler of niet, Weber’s grondige onderzoek en zijn argumenten voor zijn stellingen zullen voor u nieuwe invalshoeken openen, juist door Weber’s bijzondere benadering om de mythevorming te ontmaskeren vanuit het oogpunt van Hitler’s lotgenoten en vanuit “circumstantial evidence” van hun getuigeverslagen.

Ik kan daarom dit vlot leesbare boek van harte aanbevelen aan iedereen, die geïnteresseerd is in de ware oorlogsavonturen van Gefreiter Hitler tijdens de Grote Oorlog en de georganiseerde mythevorming daarna. Mijn eindoordeel: vijf sterren!

Pierre

Voetnoten en Tip

(1) ISBN. 9789046809198. Voor de duidelijkheid; ik heb de Nederlandse vertaling gelezen! De oorspronkelijke, Engelse titel is “Hitler’s First War-  Adolf Hitler, The Men Of The List Regiment, And The First World War”.

(2) Allan Bullock: "Hitler: a Study in Tyranny". Ian Kershaw: "Hitler: 1889-1936 Hubris" en " Hitler: 1936-1945 Nemesis".  

(3) In het tweede deel van zijn boek behandelt Weber ook uitputtend de mythevorming van Hitler’s vermeende heldenrol tijdens de periode 1919-1945. Het tweede deel is zonder meer bijzonder aanbevelenswaardig, maar dit gedeelte van het boek houd ik omwille van de beknoptheid van mijn boekbespreking buiten mijn beschouwing.

(4) Als consument/lezer heb ik daarover zo mijn idee ontwikkeld, maar omdat ik geen professioneel historicus ben en omdat ik mijn vermoeden niet kan staven, laat ik het hierbij om niet verwikkeld te raken in een ongewilde  “Historikerstreit” i.p.v. een leerzame discussie.

(5) Voetnoten 17 en 18, behorend bij hoofdstuk 5.

(6) TIP: Lees over Hitler’s dubbele nationaliteit mijn column hier, “De Duitse nationaliteit van de Oostenrijker, Hitler”.