Raadselachtig Graf

Ondanks dat ik al vele oorlogsbegraafplaatsen heb bezocht, was het mij nog nooit eerder opgevallen om de naam van een vrouw aan te treffen op een graf, dat zij deelt met drie mannen. Een Duitse juffrouw, van wie wij slechts de naam kunnen lezen, maar geen leeftijd, noch een dag van sterven, ligt helemaal alleen te midden van 11.422 Duitsche soldaten op een “Deutscher Soldatenfriedhof” nabij Rancourt. (*)
Het graf van Margarethe Leutfer op een Duitse oorlogsbegraafplaats in de Franse sector aan het Somme-front van 1916 is een zeldzaamheid, die eerder vragen oproept dan beantwoordt.
In tegenstelling tot de Britse en Franse begraafplaatsen, waar je op de grafstenen naast regiment, nummer, en rang, ook de leeftijd kunt lezen van de soldaat, zijn de Duitse begraafplaatsen in hun graf-opschriften een stuk soberder. Als de gesneuvelde soldaat al niet in een massagraf terecht is gekomen, deelt hij een zwart kruis met minstens drie andere soldaten; twee namen aan de voorkant, twee namen aan de achterkant.
Slechts de naam, rang, en datum van overlijden valt te lezen, geen leeftijd, geen onderscheiding.

Het feit, dat Margarethe haar graf deelt met een “Vizefeldwebel”, die op 16 september 1916 is gesneuveld, zegt nog niets over de dag, waarop zij overleed. Omdat de begraafplaats in een voormalige frontsector ligt, waar drie maal, in 1914, in 1916, en in 1918, grote veldslagen hebben plaatsgevonden, zijn de overlijdensdata op de granieten grafstenen uit alle perioden van de Grote Oorlog te vinden. Ik heb daar kruizen gezien met telkens op één kruis overlijdensdata uit alle drie perioden. Dus 1916 hoeft helemaal niet het jaar te zijn, waarin Margarethe het leven liet. Op deze begraafplaats is geen register meer aanwezig, dat ik anders daar nog had kunnen raadplegen.

Op het gevaar te gaan speculeren, vermoed ik, dat we hier toch te maken hebben met een bijzondere vrouw, ook al is van Margarethe mij niets meer bekend dan haar naam. Op het internet heb ik uitgebreid maar tevergeefs naar haar gezocht; geen spoor meer te vinden.

Met uitzondering van het Russische Bataljon des Doods van Maria Bochkavera, dat geheel uit kaalgeschoren vrouwelijke vrijwilligers bestond, vochten er geen vrouwen mee in de Grote Oorlog. Massa’s vrouwen deden wel belangrijk en voor de oorlog onmisbaar werk in de munitiefabrieken en in de wapenfabrieken aan het thuisfront.
Langs het gevechtsfront waren er bij alle strijdende partijen ook vrouwen te vinden, maar die werkten dan als verpleegsters in de verbandposten en in de hospitalen achter het front. Ongetwijfeld zullen velen van deze vrouwen ook door vijandig vuur of door een artilleriebombardement zijn getroffen. Meestal, voor zover ik weet, kregen zij een graf ergens anders dan op een soldatenbegraafplaats.

Waarom ligt deze Margarethe hier nu wel te midden van al die mannen op deze oorlogsbegraafplaats? Zou zij waarschijnlijk een van die vele verpleegsters aan het front zijn geweest? Vervulde Margarethe een bijzondere betekenis voor al die gewonde soldaten? Was Margarethe misschien bijzonder heldhaftig, dat zij op deze begraafplaats een graf heeft verdiend? Was Margarethe een troost en toeverlaat voor de gewonde soldaten? Anderzijds, misschien was Margarethe helemaal geen verpleegster? Maar wat had zij dan te zoeken aan het Somme-front? Allemaal vragen, waarop ik nooit een zeker antwoord zal vinden.

Tot gisteren bleef het simpele opschrift van haar naam op een granieten grafsteen op een bloemenloze begraafplaats mij in gedachten najagen. Ik denk toch dat de onbekende Margarethe een verpleegster was.
Ik heb nergens ooit een monument gezien voor verpleegsters of verplegers aan het front, die toch ook voortdurend aan gevaar moeten hebben blootgestaan. Het raadselachtige graf van Margarethe Leutfer beschouw ik voortaan maar stilletjes als een misschien onbedoeld monument voor al die onbekende, vergeten, maar dappere verpleegsters aan het Westelijk Front tijdens de Grote Oorlog.

Pierre

(*) Bezoek ook mijn Engelstalige foto-impressies van de Franse sector van de Slag aan de Somme,ten noorden van de rivier, beginnend bij  “Bouchavesnes”.